Smutny album

fot. za mojeopinie.pl

Ostatnie spotkanie w Muzeum Narodowym poświęcone było fotografii, z którą obcujemy codziennie – pejzaż i portret. Mariusz Wideryński jest jednym z bardziej znanych twórców fotografii, którą laik mógłby nazywać krótko albumową. Ale tym razem spotkanie z autorem mnie nie zachwyciło. Być może było za krótkie, być może za mało fotografii, a być może jestem już rozpieszczona artystycznymi ekscesami poprzednich wykładowców.

Mariusz Wideryński znany jest głównie z tego, że jego zdjęcia mogą się pojawić wszędzie – zrobił ich już setki. Zasilają największe agencje i banki fotografii w kraju i za granicą. Jako Prezes Związku Polskich Artystów Fotografików ma wiele do powiedzenia w świecie fotografii. Bywa inicjatorem i kuratorem wystaw, plenerów, akcji; wykłada w szkołach specjalistycznych. Po latach pracy jako fotograf Krajowej Agencji Wydawniczej postawił na zawodową wolność i poświęcił się dwóm swoim fotograficznym pasjom: pejzażowi i portretom.

Tak naprawdę to fotograf oba zagadnienia nazywa wspólnym mianownikiem: portret. Portret osoby, lub portret miejsca. Na spotkaniu przedstawił trzy serie zdjęć – portret, pejzaż i świadome połączenie tych dwóch elementów, czyli projekt wystawy „Fizjografie”. O technicznej stronie swojej fotografia mówił bardzo krótko. Nie będę się podpierał innymi doświadczeniami – oświadczył. – Będę mówił tylko o sobie. Więc jeśli mają mieć państwo pretensje, to tylko do mnie. Pan Wideryński jest zwolennikiem starej szkoły – fotografii analogowej, czarno białej (w efekcie odrzucenia współczesnej kakafonii barw, jak sam mówił), bez różnorakich eksperymentów, dodatkowych lamp czy filtrów. Polega zawsze na swoim wyczuciu i znajomości sprzętu. Jego fotografie powstają w świetle zastanym, o porach dnia przez fotografów rzadko wybieranych – wczesnym rankiem lub o zmierzchu. Skąpe, ale zarazem miękkie światło nadaje zdjęciom wyraz smutku i melancholii. Czy wszystkie Pana fotografie są takie mroczne? – padło nawet pytanie z sali. Autor uśmiechnął się i przyznał, że chyba tak – acz nie jest to efekt zamierzony.

Portrety Wideryńskiego to ciasne kadry, mocne zbliżenia, wyczekane momenty. Wśród jego fotografii można odnaleźć ludzi kultury (w tym innych fotografów) i polityki, ale także przypadkowych bezdomnych i ludzi spotkanych podczas wypraw na Ukrainę, Białoruś czy do USA. Jego metodą jest rozmowa (nigdy nie robi zdjęcia, jeśli nie uzyskał na nie zgody). Zaczepia ludzi, których twarz go zainspirowała i stara się podchwycić dostrzeżone przed chwilą emocje. Słowami staram się naprowadzać na sytuację, która chwilę temu miała miejsce – opowiadał. Wśród pytań do fotografa, który ma do czynienia z ludźmi zawsze przewija się jedno: czy ktoś Panu kiedyś odmówił? Wideryński przypomniał w tym momencie o pradawnym lęku, że fotografia odbiera ludziom fragment duszy. Mamy zakodowany pewien niepokój, kiedy stajemy przed obiektywem. – tłumaczył. – Każdy ma o sobie pewne wyobrażenie, o swoim wyglądzie. Kiedy stajemy przed obiektywem wpadamy w popłoch… Boimy się, że nasza twarz pokarze coś innego niż chcielibyśmy pokazać. Często pokazuje. Chociaż ze zdjęć Wideryńskiego najczęściej przebija smutek.

Nie inaczej odbiera się jego pejzaże – również utrzymane w czarno białej tonacji. Na co dzień robię setki zdjęć kolorowych – wyjaśniał autor. Ale jego własne poszukiwania, zdjęcia robione dla przyjemności są zawsze czarno białe. Czasem nawet specjalnie pozbawiane koloru. Pejzaże te są zawsze starannie skomponowanym kadrem, wycinkiem z jakiejś bliżej niezidentyfikowanej rzeczywistości. Wybiera do tego celu takie pory roku, które kojarzą się z przemianą: przełom jesieni i zimy, przedwiośnie. Autor kilkakrotnie podkreślał, że zależy mu głownie na uchwyceniu w przyrodzie ludzkich emocji.

Właśnie z tego zamysłu zrodził się projekt „Fizjografie”, czyli seria dyptyków – zestawień fotografii portretowej ze starannie dobranym pejzażem. Wideryński zestawił ze sobą portrety i pejzaże, tworząc podwójny obraz, który ma się nawzajem uzupełniać. Pomysł ciekawy, acz nie w pełni porywający. Głównie z powodu tej jednorodności emocji, z powodu natężenia smutku i melancholii. Aż chciałoby się zapytać, jak zilustrowałby dziecięcy śmiech, złość, czy też inne gwałtowniejsze emocje. Może to pytanie na jutro? Tymczasem spotkanie skończyło się po godzinie wyświetlania slajdów i wypełniona po brzegi sala opustoszała. Może słuchacze wykładu czym prędzej popędzili do księgarni zobaczyć, czy kolorowe zdjęcia Wideryńskiego są weselsze? A może nie zostało nic więcej do powiedzenia.
Przecież na spotkanie z fotografem nie przychodzi się dla zdjęć, tylko dla fotografa. W tej materii została nam jednak odrobina niedosytu.

Artykuł opublikowany na portalu MojeOpinie.pl


Czytaj więcej...

Sentymentalne podróże przez dziurkę

Spotkania z fotografią w Muzeum Narodowym zdecydowanie idą w stronę spotkań z historią. Do prelekcji wybierani są artyści, którym daleko do pstrykania fotek popularną cyfrówką. Tym razem artystka Georgia Krawiec zafundowała podróż w czasy pierwszych kroków fotografii. Pojawiły się takie pojęcia jak camera obscura, chemigramy, kalotypia… Przez znawców tematu zaliczane do tzw. technik szlachetnych.

O artystce powiedzieć można nie za dużo. Tyle, że wyrosła w Niemczech, gdzie jej poglądy na sztukę fotografii zostały oszlifowane, wytrawione i ukształtowane, m.in. na Uniwersytecie Siegen. W swoim wykładzie często wspominała Bauhaus, niemiecką szkołę artystyczną, która ukształtowała wiele poglądów na współczesną sztukę, także jej własne. O swojej dziedzinie twórczości mówi, że zalicza się do grupy po niemiecku nazywanej Kunstfotografie, co dość swobodnie tłumaczone jest dziś na fotografię artystyczną – w odróżnieniu od fotografii jako fachu, narzędzia. W Polsce pojęcie to nie jest tak wyraźnie określone i nasz język nie oddaje go, zdaniem artystki, wystarczająco jasno. Tyle, że jej fotografię trudno nazwać inaczej – jest swoistą manipulacją obrazem. Ale daleką od cyfrowej obróbki graficznej. Tajemnicą tej fotografii jest ciemnia, chemia i historia.

Sprowadzając się do Warszawy Georgia Krawiec zmierzyła się z kilkoma wyzwaniami. Po pierwsze samo miasto, które dla niej niepokojąco różniło się od dotychczasowych miejsc zamieszkania. Być może dlatego jej pierwszy, zrealizowany w Polsce projekt dotyczył obiektu dla Warszawy najbardziej istotnego. Projekt Pałac – moja miłość jest serią portretów budynku, który dla mieszkańca okolic Centrum Warszawy był wyznacznikiem kierunku „na dom”. Budynku znienawidzonego przez mieszkańców stolicy, ale trudnego do ominięcia – wzrokiem, samochodem, umysłem. Kiedy pewien dziennikarz przeprowadzał ze mną rozmowę na temat tego projektu – opowiadała pani Krawiec. – wciąż pytał mnie „Jak pałac ma Pani na myśli?”. Nie mógł uwierzyć, ze chodzi o Pałac Kultury i Nauki. Jej wizja PKiN zdecydowanie różni się od naszej codzienności jako obserwatorów pałacu. Przede wszystkim – oglądamy ten budynek przez dziurkę od klucza, ponieważ technika fotograficzna wybrana przez artystkę polega na przepuszczaniu światła przez wąski otwór i tworzeniu maleńkiej, kilkucentymetrowej odbitki wielkości pocztowego znaczka.
Camera obscura, czyli tzw. fotografia otworkowa to technika fotografii bezobiektywowej. Soczewkę obiektywu zastępuje mały otworek, przez który światło pada na negatyw. Wnętrze pudełka jest wyłożone czarną powłoką, tak więc jedyne światło jakie dostaje się do tej miniaturowej ciemni to światło zewnętrzne. Średnica otworka w przypadku fotografii pani Krawiec sięgała wielkości 0,2 mm. Co za tym idzie – czas naświetlania musiał być proporcjonalnie dłuższy (istnieją specjalne wzory matematyczne pozwalające go obliczyć), sięgał kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu minut! Nic dziwnego, jak zauważyła sama artystka, że nie sposób uwiecznić tą techniką przechodzących obok ludzi. Jeśli dołożymy do tego bardzo wiekowe techniki retuszu, fotomontażu powstałego przez naświetlanie papieru fotograficznego w różnych miejscach różnymi fragmentami negatywów. Do tego dołóżmy artystyczne techniki typu chemigram (nakładanie wywoływacza na papier fotograficzny za pomocą pędzla), tonowanie, podwójna ekspozycja… Fotografia miesza się tu z grafiką, z czym artystka bynajmniej się nie kryje. Jej opowieść o fotografiach stała się w tym miejscu podróżą po tajemnicach warsztatu, po historii technik fotograficznych. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że większość swoich aparatów otworkowych Georgia Krawiec konstruuje własnoręcznie z wyszukanych na pchlim targu materiałów i pudełek (publiczność miała okazję obejrzeć i dotknąć takich aparatów), zaczynamy się poważnie zastanawiać, czy pstryknięcie cyfrówką pejzażu górskiego nie wydaje się w tym kontekście trywialne.

Co ciekawe, chociaż sama artystka opowiadała o trudności uchwycenia obrazu człowieka poprzez fotografię otworkową, sama podjęła się takiego wyzwania. Zrealizowała tą techniką serię 68 portretów Niemców mieszkających, studiujących lub pracujących w Polsce. Jak sama mówiła – wymagało to unieruchomienia modela na dość długi czas. Delikatne mimowolne ruchy, samo oddychanie nadały konturom fotografii pewną miękkość. Zmiana pozycji, ruch głową powodowały powstanie interesujących efektów wizualnych. Technika portretowania to jedno. Drugim ważnym aspektem tego projektu było odnalezienie tożsamości ludzi, którzy dla przeciętnego Polaka są po prostu „Niemcem”, nie „mieszkańcem Niemiec”. Słowo Niemiec jest dla polaka pejoratywne, niesie pewien bagaż krzywd – opowiadała artystka. Ona sama, przyzwyczajona do oddzielania historii od człowieka, nie potrafi się z tym utożsamieniem pogodzić. Jej Niemcy ukrywają się przed światem będąc w Polsce – ponieważ trudno im udźwignąć historyczny bagaż po przodkach.

Trzecią serią ciekawych zdjęć prezentowaną przez artystkę była „dezorientacja” – seria zdjęć z krajów Bliskiego Wschodu, która miała być próbą sfotografowania pozostałości danego orientalnego przepychu w nowoczesnych miastach. Opowieść o tych fotografiach była jednocześnie przepełniona zdumieniem, jak mało takich śladów można odnaleźć w nowoczesnych miastach Iranu, Syrii i Libanu. Z drugiej strony odnosiła się do historii dawnej fotografii podróżniczej z początków ubiegłego stulecia. Fotografii, w której dawało się uchwycić tylko nieruchome obiekty – budynki, pomniki, zabytki. W ten sposób zdjęcie zrobione tą techniką współcześnie niczym nie różni się od tych wykonanych prawie 80 lat temu – te same obiekty, to samo niebo. I żadnych ludzi.

W serii orientalnych podróży znów mamy do czynienia z tajemniczymi technikami fotografii, takimi jak kalotypia, odbitki solne i inne tajemnice warsztatowe. Artystka, która na co dzień wykłada w kilku szkołach fotografii, potraktowała widownię jak zrzeszoną w jedno bractwo grupę wtajemniczonych. Słuchając jej opowieści z jednej strony można było przerazić się mnogością chemii (jak sama artystka wspomina Nigdy nie lubiłam chemii w szkole, bo uczono mnie samych niepraktycznych rzeczy. Tu, przy fotografii, chemia okazała się produktem pierwszej potrzeby.), technik retuszu i manipulacji obrazem, tajemnic dotyczących papieru, sposobu naświetlania, wywoływania, wpływania na oraz… Ale lęk szybko mijał, kiedy ruszała wyobraźnia. Być może dla słuchaczy tego wykładu stanie się on inspiracją do porzucenia prostoty obróbki cyfrowej i sięgnięcia po bardziej skomplikowane, nieprzewidywalne i czasochłonne techniki fotograficzne. Są one tak niepowtarzalne i magiczne, że aż szkoda je oglądać tylko na komputerze.

Artykuł opublikowany na portalu MojeOpinie.pl


Czytaj więcej...

Przypadki Pana Żaka

Paweł Żak jest przedstawicielem młodego pokolenia fotografów. Jak sam mówi, został fotografem, bo nie mógł zostać malarzem. Zamiast wyżywać się pędzlem na płótnie, przekształca zastaną rzeczywistość w sztukę za pomocą fotograficznych trików. Nigdy nie sięga po narzędzia fotomontażu. Jeśli czegoś nie da się uchwycić w obiektywie, nie ma sensu tego fotografować.


Drugie spotkanie z fotografią w sali kinowej Muzeum Narodowego w Warszawie miało za zadanie pokazać fotografię zupełnie różną od dynamicznych reportaży Chrisa Niedenthala. Pokaz zdjęć został pięknie zapowiedziany jako fotografia poetycka. Nosił tytuł Między negatywem a autorską odbitką - o niepowtarzalności w fotografii – co doskonale oddawało jego charakter. Żak znany jest głównie z fotografii stylizowanej, bardzo ekspresyjnej. Jedna z jego prac, która zawisła w 2002 na Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, stało się w trakcie spotkania inspiracją do dyskusji na temat formatu zdjęć. Powiększone do ogromnych rozmiarów zdjęcie, przedstawiało zwinięty, kiełkujący liść łubinu. Jak w czasach dinozaurów – skomentowała jedna z uczestniczek spotkania swoje wrażenia dotyczące ekspozycji na PKiN. Olbrzymia roślina wznosząca się nad bezbronnym człowiekiem…?

Paweł Żak pokazał zdjęcia z czterech cyklów – w większości związanych z inscenizowaną fotografią detali i martwą naturą, oraz jeden cykl autoportretów. Nawet dla miłośnika tej gałęzi sztuki oglądanie serii zdjęć z rzutnika jest zajęciem odrobinę nużącym. Przestało takim być, kiedy fotograf zaczął opowiadać ich historię.

Pierwszy cykl zdjęć, noszący tytuł „Opowieści” (1995 rok) przedstawiał głównie stylizowane na baśniowe obrazki elementy martwej natury – owoce, kartonowe konstrukcje, dziecięce figurki. Myślałem, że samo poprawne sfotografowanie wymyślonych przeze mnie obrazów wystarczy – opowiadał Żak. - Ale nie byłem zadowolony z efektu. Ze złości wyrzuciłem negatywy na podłogę pracowni. Leżały tam kilka tygodni. Podeptane, porysowane klisze w końcu wzbudziły jego litość. Kiedy jednak ponownie wywołał zdjęcia litość przeszła w radość. Następne klatki specjalnie niszczył, żeby również nadać im efekt sfatygowanego, poprzecieranego światłem i cieniem obrazka ze snów. Drapałem je papierem ścierny, brudem z podłogi, popiołem z papierosa – opowiadał. Każde zdjęcie wywoływał tylko raz, żeby zachować jego unikatowy charakter. Te małe fotografie w formacie 25x25 cm stanowiły początek jego kariery artystycznej.

Zanim odkrył w sobie artystyczny pierwiastek, Paweł Żak był po prostu fotografem – technikiem, odtwórcą, reporterem. Do fotografii zabrał się, kiedy wyszło na jaw, że jego wielkie marzenie z dzieciństwa o przeistoczeniu się w wybitnego malarza czy rzeźbiarza, pozostanie niespełnione. Jak sam mówił – bieganina z aparatem miała wówczas głównie charakter towarzyski. Z czasem jednak zaczął poszukiwać w fotografii możliwości ukazania rzeczywistości w bardziej artystyczny sposób, tworząc własny styl. Jego sekretem zdają się być stare triki techniczne i chemiczne, które często były efektem przypadkowego zdarzenia. Do serii zdjęć roślin i detali przyrodniczych Żak postanowił użyć starego papieru, znalezionego w kilkunastoletnich zapasach materiałów fotograficznych. Zakupił specjalne preparaty do wywoływania zdjęć, aby na starym papierze uzyskać mocny, kontrastowy efekt. Wyszło… inaczej. Przede wszystkim wiekowy papier trzeba było bardzo długo naświetlać (ok. 30 minut), a rozpuszczalniki w połączeniu ze zniszczoną powłoką takiego papieru dawały nieoczekiwane efekty: wizje chmur, plamy, rysy, krople wody, dziwne kontrasty. I znów – Żak wywoływał odbitki tak długo, aż uzyskał jedną, w której pierwotne zdjęcie w połączeniu z niedoskonałościami papieru zyskiwało nową głębię. W ten sposób powstały niezwykłe, unikalne obrazy – znów niczym z sennych majaków. W ten sposób zużywał też uzyskiwane zewsząd zapasy papieru fotograficznego sprzed 10, 20, czy nawet 40 lat.

Przypadek jest jednym z głównych motywów fotografii Żaka. Przypadkiem dotarł do ciekawych efektów wizualnych, przypadkowi często pozostawia kompozycję swoich zdjęć. Fotografia „Prawdopodobieństwo” z serii „Martwa Natura” to efekt wyboru między 200 klatkami, na których uwieczniono dziesiątki prawdziwych rzutów kostką. Nie układam ich w fotoskopie, żeby uzyskać jakąś kompozycję. – komentował fotograf. Przypadek kreuje najbardziej wymowne obrazy. Żeby je uchwycić potrzeba czasem setek powtórzeń ujęcia, dziesiątek prób wywołania tego samego zdjęcia. Nie przeszkadza mu to planować każdego kadru, jak to miało miejsce w serii autoportretów, na których fotograf staje naprzeciw wyjątkowo nieposłusznych lustrzanych odbić. Dlaczego Paweł Żak w lustrze krzyczy, a Paweł Żak obok lustra zatyka uszy? Sprytny trik z filtrami: zdjęcie naświetla się dwukrotnie z tzw. czarnym filtrem połówkowym. Jest to po prostu czarna nakładka zasłaniająca połowę obiektywu. Jedno zdjęcie: nakładka z jednej strony, drugie zdjęcie na tej samej klatce – nakładka przełożona z drugiej strony. Efekt – dwie odsłony tego samego modela. Ten trik producenci sprzętu fotograficznego zazwyczaj przedstawiają jako obrazek dziewczynki wychylającej się po obu stronach tego samego drzewa – skomentował krótko fotograf. Chociaż trik jest prosty, wymaga uważnego planowania i dokładnego ustawienia modela do obu zdjęć, żeby uzyskać złudzenie, że model „rozdwoił” się do fotografii.

W taki sam sposób można zaplanować setkę rzutów kostką na białym obrusie, ulatujące w górę balony, czy pękającą mydlaną bańkę. Potrzebuję przypadku - czegoś, co jest poza mną – to zdanie Paweł Żak powtarzał kilka razy. To znaczy, że wierzy Pan w przeznaczenie? – skwitował ciekawski widz. A może raczej w przypadek kontrolowany? W każdym razie ten fotograf nauczył się wykorzystywać przypadki do tworzenia artystycznych obrazów. I to – zupełnie przypadkiem – docenianych przez znawców sztuki.

Muzeum Narodowe przywróciło staropolską tradycję kulturalnych obiadów czwartkowych z okazji wystawy "Światłoczułe. Kolekcje fotografii w Muzeum Narodowym w Warszawie". Od października do grudnia w każdy „Czwartek z fotografią”, o godzinie 17:30 odbywać się będzie spotkanie ze znanym fotografem i jego zdjęciami.
Program spotkań na stronie Muzeum Narodowego.

Opublikowane na stronie MojeOpinie.pl

Czytaj więcej...

Historia zdjęć niedoskonałych

(fot. za: mojeopinie.pl)

Czasem zamiast spędzić wieczór na oglądaniu albumu z fotografią, warto wybrać się i obejrzeć (posłuchać) fotografa. Taką możliwość dają cotygodniowe spotkania z cyklu „czwartek z fotografią” w warszawskim Muzeum Narodowym. Pierwszym gospodarzem takiego wieczoru był autor jednego z najbardziej wymownych portretów stanu wojennego, zdjęcia znanego pod tytułem „Czas Apokalipsy” – fotograf Chris Niedenthal.




Nie jest to miejsce na wypisywanie osiągnięć Chrisa Niedethala – Internet pełen jest jego życiorysów. Wolę zając się tym, co on sam o sobie mówił przy okazji spotkania z odbiorcami swoich zdjęć. Jego zdaniem fotografia którą uprawiał była swego rodzaju dokumentacją komunizmu. O tamtych czasach opowiadał z przejęciem i dumą - jako fotoreporter amerykańskich gazet „Time” i „Newsweeka” towarzyszył przywódcom bloku wschodniego w zagranicznych podróżach, ale także przemierzał zmęczone narzuconym ustrojem kraje od zaplecza. Utrwalał na kliszy fotograficznej absurdy ustroju, bunt obywateli bloku wschodniego, momenty przemiany. Być może dlatego do prezentacji na czwartkowy spotkaniu Niedenthal wybrał zdjęcia z jednego tylko roku – roku 1989.

To rok ważny dla Polski, dla Europy i dla mnie – opowiadał. - Rok w którym właściwie upadł komunizm. A także rok, w którym moja praca się skończyła. Bo dla Niedenthala po upadku komunizmu nie było już zapotrzebowania na jego zdjęcia. Amerykańskie gazety przestały interesować się wschodnią Europą, a normalniejący świat bloku wschodniego przestał być tak burzliwym i spektakularnym tematem. Dla fotografa to prawie jak zawodowe uśpienie. Jednak – jak sam Niedenthal przyznaje – tamten okres w historii wciąż pozostaje ważny w Polsce i Europie. Świadczy o tym intensywność, z jaką jego zdjęcia są wciąż na nowo reprodukowane, drukowane i kupowane na całym świecie.

Jednym z najbardziej znanych zdjęć Chrisa Niedenthala jest blady, smutny obrazek z jednogo dnia pewnej polskiej zimy. Fotografia czołgu zaparkowanego 13 grudnia 1981 roku pod kinem „Moskwa” w Warszawie sama w sobie nie jest niczym niezwykłym. Ale jeśli dołożymy do niej filmowy afisz filmu Francisa Forda Coppoli, na którym ogromne, błękitne litery głoszą „CZAS APOKALIPSY”, otrzymamy niezwykły, alegoryczny kadr. Co ciekawe, kiedy Chris Niedenthal postanowił uwiecznić tą scenę, miała wyglądać zupełnie inaczej. Jak sam opowiadał na spotkaniu w MN: Wcale nie widziałem tego czołgu. Był schowany za drzewami. Widziałem samotnego żołnierza, kino i ten afisz. Zatrzymałem się, żeby zrobić zdjęcie… Aby uchwycić właściwy kadr, a jednocześnie pozostać niezauważonym, trzeba było dostać się do prywatnego mieszkania na piętrze – z oknem wychodzącym na ulice i kino. Skryty w cieniu, unikając błysku słońca w obiektywie, fotograf cichaczem dokumentował rzeczywistość. Gdyby został przyłapany – straciłby film, aparat, a może coś więcej.

Co prawda jako zagraniczny korespondent z odpowiednią akredytacją, do tego z brytyjskim paszportem (Niedenthal jest Polakiem, ale urodzony na emigracji) z góry zostałby potraktowany łagodniej niż polski fotograf. Władze komunistyczne i tajne służby obawiały się trochę incydentów z zagranicznymi dziennikarzami. Rodzimy fotograf z reguły nie dostawał pozwolenia na robienie zdjęć, a przyłapany z aparatem mógł liczyć na błyskawiczne aresztowanie, pobicie w więzieniu, a nawet gorzej. Dla korespondenta zagranicznej gazety najgorsze było ryzyko utraty negatywu. Dlatego ówczesne wyposażenie fotografa, oprócz aparatu, kilku obiektywów, obejmowało podwójne kieszenie i sfabrykowane specjalnie dla SB i milicji fałszywe rolki filmu. Szybko zwijałem klisze i starałem się, nawet jeśli poprzednia nie był skończona, szybko zakładać nową – zdradził słuchaczom Niedenthal. Jeśli zatrzymali mnie jacyś tajniacy i chcieli zabrać film, dawałem i prawie pustą rolkę, albo opróżniałem kieszenie z przygotowanych wcześniej bezpiecznych negatywów, chowając prawdziwe filmy. Oczywiście, jeśliby mnie przeszukali, wszystko natychmiast by się wydało. Ale na szczęście SB obawiało się trochę zagranicznych dziennikarzy.

Nawet jeśli negatyw udawało się ocalić, to była zaledwie połowa sukcesu. Zdjęcia trzeba było jeszcze dostarczyć za granicę – z pomocą niemieckiego studenta, angielskiej producentki telewizyjnej, włoskiego fotografa i szeregu przypadkowych osób filmy Niedenthala podróżowały do miejsca przeznaczenia. Przeczesywanie pociągu za granicę na warszawskim dworcu w poszukiwaniu osoby chętnej do pomocy i wręczanie zupełnie obcym ludziom efektów wielu godzin ryzykownej pracy były dla fotografa codziennością. Tego typu opowieści brzmią prawie jak film szpiegowski, ale Niedenthal potwierdza: naprawdę tak było. Wręczał swoje filmy przypadkowym osobom, wierząc, że dotrą one do celu. I zazwyczaj docierały.

Być może miłośnik fotografii spodziewałby się na tego typu spotkaniu rozmowy o technicznych detalach. Cóż – zawiódłby się. Bo fotograf-reporter najwyraźniej widzi swoją pracę przez pryzmat wydarzeń, którym towarzyszył. Niedenthal potrafił także jedną opowieścią spuentować różnicę między fotografią lat osiemdziesiątych a współczesną. I nie chodzi tylko o różnice technologiczne. Mało który amator fotografii, przyzwyczajony do cyfrowych wyświetlaczy, które pozwalają natychmiast poznać efekt swoje pracy byłby w stanie uwierzyć w tę opowieść. Otóż w latach osiemdziesiątych zagraniczne gazety, aby mieć pewność, że otrzymują zdjęcia na wyłączność, wymagały od fotografów nadsyłania niewywołanych negatywów. Oznacza to, ni mniej ni więcej, że autor zdjęć jako ostatni dowiadywał się, czy jego są one udane, czy mają ostrość, dobre naświetlenie, czy udało się uchwycić moment. Po tygodniach, a nawet latach trafiały do niego wydruki z gazet czy okładek, na których mógł zobaczyć efekt swojej pracy. To czekanie na odbitki, ta niepewność – to właśnie była ta magia fotografii, której teraz brakuje – opowiadał Niedenthal. W dobie cyfrowej obróbki zdjęć, szybkich nośników – kto jeszcze może wyobrazić sobie sprzedawanie czy kupowanie w ciemno niewywołanych zdjęć?

Na koniec warto wspomnieć o tym, czym spotkanie z Niedenthalem się rozpoczęło – o pokazie fotografii. Rok 1989 to nie tylko Solidarność, czy upadek Muru Berlińskiego. Nie zabrakło wśród zdjęć Chrisa Niedenthala ani Wałęsy, ani Jana Pawła II, ani Jaruzelskiego, Honeckera, czy nawet studentów z placu Tiananmen. Nie zabrakło zdjęć z protestów w Rumunii, Czechach, Bułgarii, ani twarzy mieszkańców Moskwy i Berlina. Wszystkie te zdjęcia są dokumentem chwilki, obrazem przeszłości. Ale co ma myśleć widz, jeśli fotograf opowiada o nich jak o dziełach niedoskonałych. Gdybym miał dzisiaj wybierać, większości tych zdjęć bym nie pokazał – z rozbrajającą szczerością przyznał Niedenthal. Rzeczywiście – trafiały się zdjęcia nieostre, nieoświetlone (a przecież niektóre z nich zdobią okładki „Time’a”). O ich walorach świadczyła zawartość kadru. Wtedy wszystko było inne: inne aparaty, inna fotografia, inne czasy, inne historie. Usterki techniczne może nie dodały zdjęciom Niedenthala artyzmu, ale też nie ujęły treści. Może to i lepiej, że nie miał okazji dokonać ich selekcji. W końcu te zdjęcia są pewną opowieścią, a nie bezosobowym dziełem sztuki. Nie muszą być doskonałe, żeby były ważne.

Muzeum Narodowe przywróciło staropolską tradycję kulturalnych obiadów czwartkowych z okazji wystawy "Światłoczułe. Kolekcje fotografii w Muzeum Narodowym w Warszawie". Od października do grudnia w każdy „Czwartek z fotografią”, o godzinie 17:30 odbywać się będzie spotkanie ze znanym fotografem i jego zdjęciami.
Program spotkań na stronie Muzeum Narodowego.

Czytaj więcej...